Papirüs

İnsanlığın bilgi aktarma serüveninde papirüs, en kritik dönüm noktalarından birini temsil eder. Yaklaşık MÖ 3000 yıllarında Eski Mısır’da ortaya çıkan bu yazı malzemesi, Nil Nehri kıyılarında yetişen Cyperuspapyrus adlı bitkiden üretiliyordu. Mısırlılar bu bitkiyi günlük yaşamın birçok alanında kullanmış, sepet, ip ve sandal gibi eşyalar yapmışlardı. Ancak en kalıcı mirasları, bitkinin gövdesinden kesilen ince şeritlerin üst üste getirilip güneşte kurutulmasıyla elde edilen yazılabilir yüzey oldu. Bu basit ama etkili yöntem, taş ve kil tabletlerin hantallığını ortadan kaldırarak bilginin taşınabilirliğini mümkün kıldı [Hunter, Papermaking: TheHistoryandTechnique of an Ancient Craft, 1943].

Papirüsün sunduğu kolaylık, onun hızla yayılmasına zemin hazırladı. Önceleri yalnızca Mısırlı rahipler ve devlet görevlilerinin kullanımındayken zamanla Yunanlılar ve Romalılar da papirüsü benimsedi. Böylece papirüs kısa sürede devlet işlerinden gündelik hayata kadar her alanda kullanılmaya başladı. Vergi kayıtları, mahkeme kararları, ticaret anlaşmaları bu yüzeyde kaydedildi. Yunan ve Roma şairlerinin eserleri papirüs rulolarıyla çoğaltıldı. Mısırlıların Ölüler Kitabı gibi kutsal metinleri de papirüs sayesinde günümüze ulaştı [Clarysse&Vandorpe, Papyrus: A Window on thePast, 1995]. Özellikle İskenderiye Kütüphanesi, milyonlarca papirüs rulosuyla antik dünyanın bilgi hazinesi hâline geldi. Bugün elimizde bulunan Oxyrhynchus papirüsleri (Mısır’da keşfedilen) ve Herculaneum papirüsleri (Pompei yakınlarında, VezüvYanardağı’nın külüyle korunmuş) o dönemin günlük yaşamından edebiyata kadar birçok ayrıntıyı bize aktarıyor [The British Museum, Papyrus Collection].

Papirüsün önemi yalnızca pratikliğinde değil, aynı zamanda kültürel aktarımı kolaylaştırmasında da yatıyordu. Artık bilgi, taşınabilir rulolar hâlinde uzak diyarlara götürülebiliyor, toplumlar arası etkileşimi artırıyordu. Antik çağda kitap kavramı, aslında birbirine eklenmiş papirüs yapraklarının oluşturduğu uzun rulolardan ibaretti. Bu form, bilginin korunmasını ve çoğaltılmasını kolaylaştırarak yazının yaygınlaşmasında büyük rol oynadı (EncyclopaediaBritannica, “Papyrus”).

Fakat papirüsün zayıf yanları da vardı. Nemli iklimlerde hızla bozuluyor, uzun süre saklanınca kırılganlaşıyordu. Bu yüzden ilerleyen yüzyıllarda hayvan derisinden yapılan parşömen papirüsün önüne geçti. Yine de papirüs, yazının taşınabilir ve çoğaltılabilir hâle geldiği ilk büyük adım olarak tarihe geçti [EncyclopaediaBritannica, “Papyrus”].

📚Kaynaklar
Hunter, D. (1943). Papermaking: TheHistoryandTechnique of an Ancient Craft.
Clarysse, W. &Vandorpe, K. (1995). Papyrus: A Window on thePast.
EncyclopaediaBritannica, “Papyrus”
The British Museum, Papyrus Collection